TRAGEDIA ANTYCZNA JEJ RODOWÓD I CECHY

Teatr grecki:

a)od obrzędów sakralnych ku czci Dionizosa do teatru;

b)Arystotelesowska teoria tragedii /katarsis,katastrofa/;

Dramat starogrecki odbiega od dzisiejszego. Górowało w nim słowo poetyckie recytowane i śpiewane na tle muzyki instrumentalnej i tańca, szczególnie partie chórowe miały ten charakter „operowy” czy „oratoryjny”.

Nie znano wtedy podziału na akty i sceny, natomiast stosowano inne podziały, tworzące swoistą konstrukcję. Rozpoczynał przedstawienie aktor wygłaszający zapowiedź – prologos, ale właściwy początek dawał chór, wkraczający rytmicznie i ze śpiewem na orchestrę – parodos. Także chór kończył przedstawienie, opuszczając orchestrę podobnym sposobem – exodos. Między tymi granicznymi członami przedstawienia rozgrywano akcję sceniczną podzieloną na pojedyncze epizody – epeisodia. Między epizodami występował chór stojący na orchestrze, wygłaszający tekst- komentarz akcji – stasimon – pod nieobecność aktorów na scenie. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnią częścią tragedii był epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania. Istotą tragedii był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohatera, ta niemożność dokonania właściwego wyboru, która skończy się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.

Orchestra to okrągły placyk na przedzie proscenium, na którym występował chór.

Z pieśni obrzędowej ku czci Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia, której budowa opiera się na dialogu, prowadzonym przez koryfeusza (przodownika) z chórem. Ta partia chóralna stała się głównym składnikiem tragedii starogreckiej. Koryfeusz dał nadto początek późniejszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis, pierwszy znany autor dramatyczny z VI w. p.n.e. Ten pierwszy i jedyny na razie aktor występował kolejno w kilku rolach, tworząc w ten sposób zarodek akcji dramatycznej. Z kolei Ajschylos dodał drugiego aktora, Sofokles trzeciego i na tej trójce wyczerpał się zespół aktorski pierwszego teatru. Nawet jeśli w przedstawieniu brało udział więcej postaci, równocześnie występowało na scenie najwyżej trzech aktorów. To ograniczenie sprawiło, że akcja dramatyczna uległa skupieniu i ograniczeniu wątków pobocznych, że niektóre z nich rozgrywały się za sceną i komunikowane były widzom przez opowiadanie. Tym samym powiększał się również udział chóru w dopełnianiu akcji.

Ogniskiem kultury starogreckiej stają się w V w. p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit dramatu, który tworzą trzej wielcy tragicy:

· Ajschylos – (526 – 456 p.n.e.), u którego przeważają partie chórowe z koryfeuszem; akcję wiedzie dwu solistów w uroczystych dwuśpiewach. Tragedia ma charakter bardziej liryczny niż dramatyczny. Ajschylos napisał około dziewięćdziesięciu tragedii, z których zachowało się siedem. Najznaczniejsze to: Oresteja (trylogia), tragedia o Prometeuszu, o wojnie z Persami. Ajschylos broni godności ludzkiej i zasadniczych wartości humanistycznych.

· Sofokles – (496 – 406r. p.n.e). Jego zasługą jest wzmocnienie dramatyczności akcji i nasilenie konfliktów międzyludzkich. Wprowadza postacie kobiece. Zachowało się kilka tragedii Sofoklesa, znaczniejsze są o Edypie i Antygonie.

· Eurypides – (480 – 406r. p.n.e.) pogłębia psychologię postaci i realizm akcji, a ogranicza udział chóru. Zachowało się siedem jego dzieł, m. in. o Elektrze, Ifigenii, Fedrze (Hippolicie), Medei – jak widać, bohaterami są kobiety.

Na Eurypidesie kończy się rozwój tragedii, przechodzący wyraźną ewolucję od pierwotnego półreligijnego oratorium do wykształconej tragedii świeckiej. Oratorium to widowisko religijne lub alegoryczne z muzyką. Tragedię grecką cechowały trzy jedności:

· jedność czasu – akcja rozegrać się musiała w ciągu jednej doby, a najczęściej między wschodem, a zachodem słońca;

· jedność miejsca – akcja rozgrywała się cały czas w tym samym miejscu;

· jedność akcji – jednowątkowość akcji.

Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest katharsis (wewnętrzne oczyszczenie), gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców. Drugą funkcją dramatu jest mimesis oznaczające naśladowanie (nie kopiowanie) rzeczywistości przez sztukę dramatyczną.

Teatr opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).

Cechy dramatu:

· występowanie chóru (pełnił rolę wprowadzającego kolejnego aktora na scenę, komentował i oceniał wydarzenia);

· bohaterowie pochodzili z wyższych sfer;

· tytuł to często imię głównego bohatera;

· zasada trzech jedności;

· ilość osób nie przewyższała trzech.

Tragizm jako kategoria estetyczna /istota konfliktu tragicznego, wina tragiczna/.

Tragedia była najwyżej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie tragedii znajdują się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikt między własnym działaniem a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury. O sytuacji bohaterów tragicznych w literaturze greckiej decydowało przeznaczenie, los, fatum. Ludzie starożytni wierzyli, że każdy byt ma przydzielony przez odwieczne prawo los; nad jego przebiegiem czuwały boginie – Mojry (u Homera) lub rzymskie Parki.

Istotą tragedii jest konflikt tragiczny. Polega on na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, między którymi nie sposób dokonać wyboru; każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on „nieszczęśliwe zbłądzenie”; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Z tragedii greckiej wywodzi się pojęcie tragizmu. Jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie tragicznym – w konflikcie wartości i konieczności. Bohater, niezależnie od siły charakteru, od szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę – śmierć lub klęskę. Tragizm łączy się ze wzniosłością, realizować się może w różnych utworach literackich, ale szczególnie charakterystyczny jest dla tragedii.

Dramat antyczny – rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e.

Koncepcja tragizmu

hibris,ate (pycha, zaślepienie)-hamatia (omyłka tragiczna) – pathos (czyn tragiczny) – katastrophe (katastrofa) – gnosis (wiedza)- katharsis (oczyszczenie)

Funkcje dramatu:

1. wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszych widzowi w czasie obcowania ze sztuką.

2. odzwierciedlenie rzeczywistości – wyniesienie wniosków dla siebie

Cechy tragedii antycznej:

3. zasada trzech jedności

4. istnienie chóru

5. zasada dekorum

6. bohaterowie to wybitne jednostki

7. tytuł od imienia głównego bohatera

8. zasada jedności estetyki

Funkcje chóru:

1. dopowiadanie zdarzeń preakcji

2. nastrój liryczny

3. wspomaga tworzenie napięcia emocjonalne – uprzedza fakty